स्टॉक एक्सचेंज म्हणजे काय? | Stock Exchange in Marathi

स्टॉक एक्स्चेंज म्हणजे काय? असा प्रश्न शेअर बाजारात काम करताना वारंवार आपल्याला ऐकायला मिळतो तर आज आपण या लेखात स्टॉक एक्स्चेंजबद्दल माहिती पाहणार आहोत आणि स्टॉक एक्स्चेंज देशाच्या अर्थव्यवस्थेसाठी किती महत्वाचे आहेत हे पाहूया.

स्टॉक एक्स्चेंज ही अशी बाजारपेठ आहे जिथे गुंतवणूकदार व्यापार करीत असलेल्या कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी आणि विक्री करतात. ते कंपन्यांसाठी नवीन शेअर्स (initial public offering किंवा IPO द्वारे) जारी करून भांडवल उभारण्यासाठी आणि गुंतवणूकदारांना शेअर्स खरेदी आणि विक्री करण्यासाठी एक platform (व्यासपीठ) म्हणून कार्य करतात.

 

स्टॉक एक्सचेंज कसे काम करतात | How do stock exchanges work?

जेव्हा एखाद्या कंपनीला पैसा उचलावयाचा असतो, तेव्हा ती तिचे शेअर्स हे शेअर मार्केटमध्ये विकते. हे शेअर्स कंपनीच्या मालकीचे लहान-लहान तुकडे असतात त्यामुळे तुम्ही जेव्हा एखाद्या कंपनीचे शेअर्स खरेदी करता, तेव्हा तुम्ही त्या कंपनीचे भागीदार बनता. म्हणजेच, कंपनीच्या नफ्यात आणि तोट्यात तुमचा हिस्सा असतो.

आयपीओच्या प्रक्रियेद्वारे कंपनी त्यांचे शेअर्स स्टॉक एक्स्चेंजवर सूचीबद्ध (listed) करतात. यामुळे कंपनीला त्याचे शेअर्स जनतेला विकून गुंतवणूकदारांकडून भांडवल उभे करता येते. एकदा कंपनी सूचीबद्ध झाल्यानंतर, त्या कंपनीचे शेअर्स हे गुंतवणूकदारांद्वारे एक्सचेंजवर खरेदी-विक्री केले जाऊ शकतात.

शेअर बाजाराचे सदस्य असलेल्या दलालांमार्फत (through brokers) गुंतवणूकदार शेअर्स खरेदी आणि विक्री करू शकतात. शेअर्सचे खरेदीदार आणि विक्रेते यांच्याशी जुळण्यासाठी दलाल जबाबदार असतात. शेअरची किंमत मागणी आणि पुरवठा यानुसार ठरते. जेव्हा विक्रेत्यांपेक्षा जास्त खरेदीदार असतील तेव्हा शेअरची किंमत वाढते आणि याउलट, जेव्हा खरेदीदारांपेक्षा अधिक विक्रेते असतील तेव्हा शेअरची किंमत कमी होते.

स्टॉक एक्सचेंजमध्ये अनेक कंपन्यांचे शेअर्स listed असतात. या कंपन्या बँकिंग, फार्मा, आयटी, ऑटोमोबाईल इत्यादी वेगवेगळ्या उद्योगांतील (sector) असू शकतात आणि गुंतवणूकदार त्यांच्या पसंतीनुसार कोणत्याही कंपनीचे शेअर्स खरेदी करू शकतात.

अर्थव्यवस्थेसाठी स्टॉक एक्सचेंज महत्त्वाचे का आहेत? | Why are stock exchanges important for the economy?

स्टॉक एक्सचेंज अर्थव्यवस्थेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात:

कंपन्यांना भांडवल (Capital) पुरविणे: कंपन्या IPO आणि इतर स्टॉक ऑफरिंगद्वारे उभ्या केलेल्या भांडवलाचा वापर करून कंपनीची वाढ, विस्तार आणि नाविन्यपूर्ण गुंतवणूक करू शकतात. त्याचबरोबर कंपनीवर काही कर्ज असेल तर ते कमी करण्यासाठी या भांडवलाचा वापर करू शकते.

बचत करणे: स्टॉक एक्स्चेंज व्यक्तींना त्यांची बचत उत्पादक मालमत्तेमध्ये (productive assets) म्हणजेच कंपनीच्या शेअर्समध्ये गुंतवण्याची परवानगी देतात, ज्यामुळे आर्थिक वाढ होण्यास मदत होते.

शेअर्सची किंमत शोधण्यासाठी इलेक्ट्रॉनिक platform प्रदान करणे: शेअर बाजारात गुंतवणूकदारांना शेअर्स खरेदी आणि विक्री करण्यासाठी, स्टॉक एक्स्चेंज एक पारदर्शक आणि कार्यक्षम बाजारपेठ प्रदान करतात, जे शेअर्सची किंमत आणि त्यांचे खरे मूळ मूल्य याची खात्री करण्यास मदत करते.

आर्थिक विकासाला चालना देणे: स्टॉक एक्स्चेंज कंपन्यांना भांडवल उपलब्ध करून देऊन आणि गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देऊन आर्थिक विकासाला चालना देण्यासाठी मदत करू शकतात.

जगातील काही प्रमुख स्टॉक एक्स्चेंजची उदाहरणे पुढीलप्रमाणे आहेत:

• न्यूयॉर्क स्टॉक एक्सचेंज ( The New York Stock Exchange (NYSE))
• नॅस्डॅक स्टॉक एक्सचेंज ( The Nasdaq Stock Market)
• लंडन स्टॉक एक्सचेंज ( The London Stock Exchange)
• टोकियो स्टॉक एक्सचेंज ( The Tokyo Stock Exchange)
• हाँगकाँग स्टॉक एक्सचेंज ( The Hong Kong Stock Exchange)

भारतामध्ये नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE) आणि बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज (BSE) असे दोन महत्त्वाचे स्टॉक एक्सचेंज आहेत.